“ਸਿਟੀ ਬਿਊਟੀਫੁੱਲ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੇ ਸਵੱਛ ਵਾਯੂ ਸਰਵੇਕਸ਼ਣ 2025 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ 2024 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ 27ਵੇਂ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬੱਡੀ ਛਲਾਂਗ ਮਾਰਦਿਆਂ ਇਸ ਵਾਰ 8ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਗਤੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ, ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਵੱਲ ਦੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸਵੱਛ ਵਾਯੂ ਸਰਵੇਕਸ਼ਣ ਕੀ ਹੈ?
ਸਵੱਛ ਵਾਯੂ ਸਰਵੇਕਸ਼ਣ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਵਣ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਮੰਤਰਾਲੇ (MoEFCC) ਵੱਲੋਂ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਲੀਨ ਏਅਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (NCAP) ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਅੰਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮਿਊਂਸਿਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ, ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਪੁਲਿਸ, ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਿਭਾਗ, ਰਾਜ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਕਮੇਟੀ (CPCC) ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਉਪਲਬਧੀ ਸੰਭਵ ਹੋਈ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਹਨ:
- ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਣਾਂ ਅਤੇ ਪੌਧਾਰੋਪਣ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਰਿਤ ਕਵਰ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ।
- ਨਿਰਮਾਣ ਸਥਲਾਂ ’ਤੇ ਧੂੜ-ਨਿਯੰਤਰਣ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਪਾਲਣਾ।
- ਪਬਲਿਕ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਈ-ਮੋਬਿਲਿਟੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਹਨਾਂ ਲਈ ਚਾਰਜਿੰਗ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਾਲ।
- ਪੁਰਾਣੇ ਕਚਰੇ (legacy waste) ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਨਿਸਤਾਰਣ।
- ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੈਰ-ਮੋਟਰਾਇਜ਼ਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ।
- ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਕਚਰੇ ਦਾ ਉਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ।
- ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਟ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਸਿਸਟਮ (ITMS) ਨਾਲ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਜਾਮ ਅਤੇ ਵਾਹਨ ਉਤਸਰਜਨ ਘਟਾਉਣ।
- ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਸੜਕ ਸਫ਼ਾਈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਕਾਬੂ ਕਰਨੀ।
- ਜਨ-ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨਾਲ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ।
CPCC ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ
ਸ਼੍ਰੀ ਸੌਰਭ ਕੁਮਾਰ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ (ਵਾਤਾਵਰਣ) ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ ਸਕੱਤਰ, CPCC ਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਇਹ ਕਾਮਯਾਬੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹਵਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨੀਤੀ-ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਤੱਕ, ਸਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਹਰਿਤ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਰਹਾਂਗੇ।”
ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ
ਸਵੱਛ ਵਾਯੂ ਸਰਵੇਕਸ਼ਣ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਠ ਮੁੱਖ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ’ਤੇ ਅੰਕ ਦੇ ਕੇ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਕਰਦਾ ਹੈ:
- ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਵੱਲੋਂ ਠੋਸ ਕਚਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ,
- ਸੜਕ ਧੂੜ ਕੰਟਰੋਲ,
- ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਕਚਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ,
- ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਉਤਸਰਜਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਉਪਾਵ,
- ਉਦਯੋਗਿਕ ਉਤਸਰਜਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿਗਰਾਨੀ,
- ਹੋਰ ਉਤਸਰਜਨਾਂ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ,
- ਜਨ-ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ,
- ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ (PM10, PM2.5) ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਰੁਝਾਨ।
ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ
ਇਸ ਵੱਡੀ ਉਪਲਬਧੀ ਨਾਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਤੇ ਹਰਿਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਵੀ NCAP ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮਾਪਦੰਡ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਹੈ।
