ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ/ਵੈੱਬ ਡੈਸਕ:
ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਰੋਂਦੇ ਹਾਂ – ਕਦੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ, ਕਦੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ, ਕਦੇ ਉਦਾਸੀ ਜਾਂ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੇ ਹੰਝੂ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਕਿਤਸਕ, ਜੈਵਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨਵੀਆਂ ਲੈਬ ਟੈਸਟਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਐਨਜ਼ਾਈਮ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਹਾਰਮੋਨਲ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੜਚੋਲ ਅਨੁਸਾਰ, ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਹੰਝੂ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕੈਟੇਗਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਹਨ:
- ਬੇਸਲ ਟੀਅਰਸ (Basal Tears): ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਮੀ, ਪੋਸ਼ਣ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਰਿਫਲੈਕਸ ਟੀਅਰਸ (Reflex Tears): ਜਦੋਂ ਧੂੰਆਂ, ਧੂੜ, ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਕੋਈ ਜਲਣ ਵਾਲਾ ਤੱਤ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਹੰਝੂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਇਮੋਸ਼ਨਲ ਟੀਅਰਸ (Emotional Tears): ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਹਨ ਜੋ ਖੁਸ਼ੀ, ਉਦਾਸੀ, ਗੁੱਸੇ ਜਾਂ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹੰਝੂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ
ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਰਸਾਇਣਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਲੱਭੇ ਹਨ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ:
- ਲਾਈਸੋਜ਼ਾਈਮ (Lysozyme): ਇਹ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਖੂਬੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਐਂਟੀਬੈਕਟੀਰੀਅਲ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਪ੍ਰੋਟੀਨ: ਇਹ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਨਮੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਰਗੜ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਹਾਰਮੋਨਲ ਬਾਇਓਕੈਮੀਕਲ: ਤਣਾਅ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਐਡਰੇਨਾਲਿਨ ਅਤੇ ਕੋਰਟੀਸੋਲ ਵਰਗੇ ਹਾਰਮੋਨ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਐਨਕੇਫਾਲਿਨ (Enkephalins): ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਦਰਦ ਨਿਵਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਨ (NIH) ਅਤੇ American Psychological Association (APA) ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡੀਟੌਕਸੀਫਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਲਕਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਾਪਾਨ, ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਰੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਟੋਸਿਨ ਅਤੇ ਐਂਡੋਰਫਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮੂਡ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਡਿਪ੍ਰੈਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਦਾ ਸਾਧਨ
ਭਾਵੇਂ ਅਜੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਵਰਤੋਂ ਚਿਕਿਤਸਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਉਤਪਾਦ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਲਾਈਸੋਜ਼ਾਈਮ ਨੂੰ ਹੰਝੂਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਕਰੀਮਾਂ, ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਅਤੇ ਸੈਨੀਟਾਈਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬੇਸਲ ਹੰਝੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ “ਨਕਲੀ ਹੰਝੂ” (Artificial Tears) ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜੋ ਸੁੱਕੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਨਤੀਜਾ
ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੇ ਹੰਝੂ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਸੰਤੁਲਨ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਰੋਗ-ਰੋਧਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ, ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਹੰਝੂਆਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਥੈਰੇਪੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ – “ਹੰਝੂ ਸਿਰਫ਼ ਦਰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਦਵਾਈ ਵੀ ਹਨ।”
