ਤਿਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ: ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਖੌਫ਼ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਾਰਣ ਹੈ ਇਕ ਖਤਰਨਾਕ ਅਮੀਬਾ – ਨੈਗਲਰੀਆ ਫਾਊਲੇਰੀ (Naegleria fowleri) – ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਦਿਮਾਗ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਅਮੀਬਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਕੋਝੀਕੋਡ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 11 ਮਰੀਜ਼ ਭਰਤੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਦੱਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕੀ ਹੈ ਇਹ ਅਮੀਬਾ?
ਇਹ ਅਮੀਬਾ ਗਰਮ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਪਰ ਝੀਲਾਂ, ਨਦੀਆਂ, ਤਲਾਬਾਂ, ਗਰਮ ਚਸ਼ਮਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਲੋਰੀਨੇਟ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਅਮੀਬਾ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 30°C ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਾਕੀ ਜਾਂ ਨ੍ਹਾਉਣ ਦੌਰਾਨ ਪਾਣੀ ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਅਮੀਬਾ ਸਿੱਧਾ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੀ ਕਾਰਣ ਇਸਨੂੰ “ਦਿਮਾਗ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਅਮੀਬਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ?
ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਇਹ ਅਮੀਬਾ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਬਚਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਮੀਬਿਕ ਮੈਨਿਨਜੋਐਂਸੇਫਲਾਈਟਿਸ (PAM) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁਰਲੱਭ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤ ਘਾਤਕ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਮਾਮਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਮੌਤ ਦਰ ਲਗਭਗ 95% ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ?
ਅਮੀਬਾ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ 1 ਤੋਂ 9 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਛਣ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਦਰਦ, ਬੁਖਾਰ, ਉਲਟੀਆਂ,
- ਗਰਦਨ ਦਾ ਅਕੜਾਅ,
- ਫਿਰ ਦੌਰੇ, ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦਾ ਪੂਰਾ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਗੜ ਜਾਣਾ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਰੀਜ਼ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1–2 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੀ ਇਹ ਹਰ ਥਾਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਨਹੀਂ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗਰਮ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਧਦਾ। 15°C ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੀਵਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ।
ਕੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?
ਇਹ ਅਮੀਬਾ ਪੇਟ ਰਾਹੀਂ ਖਤਰਨਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੇਟ ਦਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਇਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਤਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਦਿਮਾਗ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ – ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਨ੍ਹਾਉਣ, ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਤੈਰਾਕੀ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨੱਕ ਦੀ ਸਫਾਈ ਦੌਰਾਨ।
ਕੀ ਟੂਟੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਗੀਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਟ੍ਰੀਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ, ਕਲੋਰੀਨੇਟ ਕੀਤਾ ਪਾਣੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਨਦੀ, ਤਲਾਬ ਜਾਂ ਖੂਹ ਤੋਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ ਨਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਖ਼ਤਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੀਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 50–70°C ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਮੀਬਾ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਪਾਣੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ 30–40°C ‘ਤੇ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਖਤਰਾ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਲਾਜ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕੁਝ ਐਂਟੀਫੰਗਲ ਅਤੇ ਐਂਟੀ-ਅਮੀਬਾ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਜੇਕਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੁਝ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੌਤ ਦਰ ਫਿਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਲਾਹ
ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ:
- ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀਆਂ, ਤਲਾਬਾਂ ਜਾਂ ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤੈਰਾਕੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚੋ।
- ਜੇਕਰ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਜਾਓ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਪਾਣੀ ਕਲੋਰੀਨੇਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ।
- ਨੱਕ ਦੀ ਸਫਾਈ (ਨੇਟੀ ਪੌਟ ਆਦਿ) ਸਿਰਫ਼ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ, ਉਬਲੇ ਜਾਂ ਡਿਸਟਿਲਡ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਕਰੋ।
- ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੱਕੀ ਲੱਛਣ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।
ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਸਚੇਤਨਾ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਮੀਬਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
