ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਸਿਹਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫ਼ੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (AI) ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਸ਼ੂਗਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਸੂਈ ਨਾਲ ਖੂਨ ਕੱਢਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਐਸੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਰੈਟੀਨਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਗੁਰਦੇ, ਦਿਲ ਅਤੇ ਨਿਊਰੋਲੌਜੀਕਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਰੈਟੀਨਾ, ਅੱਖ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਦਰਸਾਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਿਹਤ ਦਾ “ਸ਼ੀਸ਼ਾ” ਮੰਨਦੇ ਹਨ। Down To Earth ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਇਕ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਰੈਟੀਨਾ ਵਿੱਚ ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਸੁੰਗੜਨ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵੱਡੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੌੜਾ ਹੋਣਾ ਟਾਈਪ-1 ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੇ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਨਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਧਮਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਸ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਸਟ੍ਰੋਕ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਾਇਓਮਾਰਕਰ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੈਟਿਨਲ ਇਮੇਜਿੰਗ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ—ਜਿਵੇਂ ਫੰਡਸ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ, ਆਪਟੀਕਲ ਕੋਹੇਰੈਂਸ ਟੋਮੋਗ੍ਰਾਫੀ (OCT-A) ਅਤੇ ਅਡੈਪਟਿਵ ਆਪਟਿਕਸ—ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਰੈਜ਼ੋਲੂਸ਼ਨ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲੈਣਾ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਡਾਇਬੀਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ, ਗਲਾਕੋਮਾ ਅਤੇ ਉਮਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ AI ਇਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਨਾਮ Oculomics ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਹੈ, ਜੋ ਰੈਟਿਨਲ ਮਾਈਕ੍ਰੋਵੈਸਕੁਲਰ ਬਾਇਓਮਾਰਕਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ AI ਅੱਖ ਦੀ ਸਰਜਰੀ—ਜਿਵੇਂ ਮੈਕੂਲਰ ਹੋਲ ਓਪਰੇਸ਼ਨ—ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਵੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰਾਂ ਲਈ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ AI ਅਧਾਰਿਤ ਗੈਰ-ਹਮਲਾਵਰ (non-invasive) ਟੈਸਟਿੰਗ ਇਕ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ HbA1c ਟੈਸਟ ਲਈ ਖੂਨ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਖੋਜਕਾਰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਡੀਪ ਲਰਨਿੰਗ ਮਾਡਲ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਰੈਟੀਨਾ ਦੀ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਤੋਂ ਹੀ HbA1c ਪੱਧਰ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕੇਗਾ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ AC-GAN (Auxiliary Classifier Generative Adversarial Networks) ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਰੈਟਿਨਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਕੋ ਸਕੈਨ ਰਾਹੀਂ ਡਾਕਟਰ ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਅਤੇ ਗੁਰਦੇ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਸਕਣਗੇ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵੀ ਹਨ—ਜਿਵੇਂ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਰੈਟਿਨਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲੋੜ, ਡਾਟਾ ਪ੍ਰਾਇਵੇਸੀ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਖੋਜ ਦੀ ਕਮੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ AI ਅਧਾਰਿਤ ਰੈਟਿਨਾ ਡਾਇਗਨੋਸਟਿਕਸ ਸਿਹਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੀ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
👉 ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾ ਸੂਈ, ਸਿਰਫ਼ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਇਕ ਸਕੈਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇਗਾ।
