ਲੂਣ ਸਾਡੇ ਦਿਨ-ਚੜ੍ਹਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸਵਾਦ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਲੂਣ ਸਰੀਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਓਥੇ ਇਹ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਾਨਲੇਵਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਲੂਣ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੋਡੀਅਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸੈੱਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਬੀਬੀਸੀ ਵਰਲਡ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ “ਦਿ ਫੂਡ ਚੇਨ” ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੂਣ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵੱਧ ਖਪਤ ਕਦੋਂ ਸਿਹਤ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਬਣਦੀ ਹੈ।
🔹 ਲੂਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਰਟਗਰਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੌਲ ਬ੍ਰੇਸਲਿਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਲੂਣ ਜੀਵਨ ਲਈ ਅਤਿ-ਅਵਸ਼੍ਯਕ ਤੱਤ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਸੈੱਲਾਂ — ਜਿਵੇਂ ਨਿਊਰੋਨ, ਦਿਮਾਗ਼, ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ — ਲੂਣ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ।”
ਉਹ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸੋਡੀਅਮ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਈਪਨਟ੍ਰੀਮੀਆ ਨਾਮਕ ਖਤਰਨਾਕ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ, ਗੁੰਮਰਾਹੀ, ਉਲਟੀਆਂ, ਦੌਰੇ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੋਮਾ ਵੀ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
🔹 ਕਿੰਨਾ ਲੂਣ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (WHO) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 2 ਗ੍ਰਾਮ ਸੋਡੀਅਮ, ਜੋ ਲਗਭਗ 5 ਗ੍ਰਾਮ ਲੂਣ (ਇੱਕ ਚਮਚ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦਾ ਔਸਤ ਸੇਵਨ ਲਗਭਗ 11 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਹੈ — ਜੋ ਕਿ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਦੋ ਗੁਣਾ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ।
ਇਸ ਵੱਧ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਗੈਸਟ੍ਰਿਕ ਕੈਂਸਰ, ਮੋਟਾਪਾ, ਗੁਰਦੇ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਓਸਟੀਓਪੋਰੋਸਿਸ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। WHO ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 18.9 ਲੱਖ ਮੌਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਲੂਣ ਦੀ ਵੱਧ ਖਪਤ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
🔹 ਕਿੱਥੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਵੱਧ ਲੂਣ?
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਖਾਣੇ ਰਾਹੀਂ ਵੱਧ ਲੂਣ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ — ਜਿਵੇਂ ਨੂਡਲਜ਼, ਪੀਜ਼ਾ, ਪੈਕੇਟ ਚਿਪਸ, ਸਾਸ, ਬ੍ਰੈੱਡ ਜਾਂ ਸੂਪ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲਗਭਗ 17 ਗ੍ਰਾਮ ਲੂਣ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ WHO ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ — ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸ ਨੂੰ ਲੂਣ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
🔹 ਸਰੀਰ ਲੂਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ?
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਲੂਣ ਦਾ ਸਵਾਦ ਸਾਡੀ ਜੀਭ ਦੇ ਟੇਸਟ ਬਡਸ ਅਤੇ ਗਲੇ ਦੇ ਸਾਫਟ ਪੈਲੇਟ ਰਾਹੀਂ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬ੍ਰੇਸਲਿਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੂਣ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ — ਸੋਡੀਅਮ ਆਇਨ ਥੁੱਕ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਕੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਐਕਟਿਵ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਸਿਗਨਲ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵਾਦ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
🔹 ਵੱਧ ਲੂਣ ਦੇ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਅਸਰ
ਨਿਊਕੈਸਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ) ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਕਲੇਰ ਕੋਲਿਨਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸੋਡੀਅਮ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਿਲ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ।”
ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੱਧ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕਾਰਨ ਉਹ ਫਟ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਟ੍ਰੋਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
🔹 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਸੇਵਨ
ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਔਸਤ ਲੂਣ ਦੀ ਖਪਤ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘਟ ਕੇ ਹੁਣ 8 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਕਮੀ ਖੁਰਾਕ ਉਦਯੋਗ ’ਤੇ ਲਗੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨਾਲ ਆਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।
🔹 ਲੂਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ
ਲੂਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਟੈਸਟ ਜਾਂ ਡਾਇਟ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਐਪਸ ਰਾਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਲਗਭਗ ਮਾਪਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
🔹 ਲੂਣ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਅਮਲਯੋਗ ਸੁਝਾਅ
- ਘਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਘਟਾ ਕੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸੁਆਦ ਦੀ ਆਦਤ ਬਦਲੋ।
- ਤਾਜ਼ਾ ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਖਾਣੇ ਖਾਓ — ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਖੁਰਾਕ ਘਟਾਓ।
- ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
- ਬ੍ਰੈੱਡ, ਪਾਸਤਾ, ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਰਗੇ ਭੋਜਨ ਚੁਣੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਸੋਡੀਅਮ ਹੋਵੇ।
- ਪਾਣੀ ਵੱਧ ਪੀਓ — ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੋਡੀਅਮ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
🔹 ਅੰਤ ਵਿੱਚ…
ਲੂਣ ਜਿੱਥੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਓਥੇ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਖਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਆਦਤ — ਜਿਵੇਂ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਚੁਟਕੀ ਘੱਟ ਲੂਣ ਪਾਉਣਾ ਜਾਂ ਪੈਕ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ — ਦਿਲ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਗੁਰਦੇ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ।
